Wandelend behandelen: deze fysiotherapeut neemt je mee de natuur in
Janneke de Jong - de Vries heeft een bijzondere kijk op gezondheid. Een visie die deze zelfbenoemde buitenfysiotherapeut op een minstens zo bijzondere manier in de praktijk weet te brengen. Zo behandelt ze haar cliënten vaak al wandelend in de buitenlucht, of dat nu in een mooi natuurgebied is, of het dichtstbijzijnde park. Ook is ze medeorganisator van de zogeheten Walking Seminars waarin andere eerstelijnszorgverleners te weten komen wat dat nou precies inhoudt: natuurinclusieve gezondheid.
Dit is Janneke de Jong - de Vries:
Fysiotherapeut en praktijkhouder van Basis in Beweging
Oefentherapeut Mensendieck
Zet zich in voor initiatieven als Natuur op Recept en het domein Gezondheid van de Agenda Natuurinclusief, onder andere door Walking Seminars voor andere zorgverleners te organiseren.
Als buitenfysiotherapeut is jouw motivatie zo klimaatneutraal en natuurinclusief mogelijk te werk te gaan, duidelijk merkbaar. Hoe breng jij jouw visie op gezondheid concreet in de praktijk?
Tenzij de omstandigheden het niet toelaten, spreek ik met mijn cliënten in de buitenlucht af. Ik kijk altijd of ik met de client naar buiten kan voor de behandeling en het uitvoeren van oefeningen. Ik heb namelijk gemerkt dat wanneer je de behandelingen en oefeningen in een herkenbare setting plaatst, je veel makkelijker blijvende gedragsveranderingen teweegbrengt.
Hoe gaat dat precies in z’n werk?
Kijk, een cliënt die een praktijkruimte binnenstapt, komt meteen terecht in een witte, klinische setting. Er staat apparatuur en een behandelbank en dat was het wel zo’n beetje. De fysiotherapeut gebruikt die hulpmiddelen om te laten zien hoe alle oefeningen moeten worden uitgevoerd. Vervolgens wordt zo’n cliënt op het hart gedrukt om die oefeningen ook vooral thuis te blijven doen. Het probleem zit ‘m erin dat je als fysiotherapeut de behandelbank precies op de juiste hoogte kunt instellen voor de oefening die je voor jouw cliënt in gedachten hebt. Vervolgens wil die cliënt thuis die oefeningen uitvoeren, maar dan blijkt ‘ie ineens veel dieper in z’n eigen bank weg te zakken. Dat kan als een obstakel worden ervaren, waardoor het lastig wordt om thuis die oefeningen te blijven doen. Die cliënt denkt al snel: dit werkt niet, want ik heb de juiste apparatuur helemaal niet in huis.
Hoe los je dat probleem op?
Het is veel beter als je bepaalde bewegingen of oefeningen koppelt aan een locatie, het liefst in de buitenlucht, die onderdeel van je dagelijkse omgeving uitmaakt. Dat maakt het herkenbaar. Zo had ik eerder met die cliënt een aantal oefensessies in het Wilhelminapark gehouden. Die zei een paar weken later tegen mij: "Ik kan niet meer langs het Wilhelminapark lopen zonder even te stoppen om daar bij dat ene bankje even mijn oefeningen te doen." Dat komt doordat ze die oefeningen nu mentaal aan die plek heeft gekoppeld. Zo kun je heel veel van die beweegmomentjes door de dag heen creëren.
“Ik kan niet meer langs het Wilhelminapark lopen zonder even mijn oefeningen te doen.”
Dus als ik het goed begrijp draagt de herkenbaarheid van de omgeving bij aan consistente gedragsverandering?
Ja. Als je als zorgverlener je cliënt mee naar buiten neemt, zien ze dat ze op heel veel plekken hun oefeningen wel kunnen uitvoeren. Je zorgt ervoor dat ze die vertaalslag van de praktijkruimte naar dagelijkse omgeving niet hoeven te maken. Dat maakt het een stuk laagdrempeliger. Soms kom ik bij een cliënt thuis en beginnen we in de eigen achtertuin. We kunnen sommige oefeningen prima bij de tuintafel doen. Ik werk ook niet alleen maar buiten, want niet elke cliënt is daartoe in staat. Dan gaan we gewoon in de woonkamer met bepaalde bewegingen aan de slag.
Is het wel altijd mogelijk om je cliënten te behandelen, zonder een praktijkruimte waarin je bepaalde apparaten kunt gebruiken?
Zelf kom ik daarin nooit problemen tegen. Ik ben van oorsprong oefentherapeut Mensendieck, waarin je vooral de nadruk legt op wat je met je eigen lichaam kunt doen. Het werken met apparatuur is er pas later met de fysiotherapieopleiding bijgekomen. Zelf ervaar ik nooit problemen wanneer ik mensen in de buitenlucht of bij hen thuis behandel. Ik neem wel eens een elastiek mee om aan de tafelpoot of de deur te bevestigen, zodat de cliënt daarmee bepaalde bewegingen kan maken.
De basis is er dus al: je kunt gewoon je eigen lijf en je omgeving gebruiken. Wat is de feedback die je op die werkwijze ontvangt, van cliënten en/of collega's?
Ik hoor cliënten soms zeggen: “Wat is het lekker om naast elkaar te wandelen, ik vind het fijn dat ik je niet de hele tijd aan hoef te kijken.” Dat is niet als belediging bedoeld. Soms moet iemand even zoeken naar antwoorden op vragen als: “Hoe ervaar je deze oefening, wat vind je van deze suggestie?” Ze merken dat dit hen veel makkelijker afgaat dan wanneer ze in de praktijk tegenover hun behandelaar zouden zitten. Een cliënt die ook last had van psychische klachten deelde iets met me wat diegene nog nooit had verteld, zelfs niet aan de psychiater. Aan de psychische klachten kon ik weinig doen. Maar door mijn behandeling op basis van die informatie aan te passen, kon ik de fysieke klachten helpen verlichten.
“Wat is het lekker om naast elkaar te wandelen, ik vind het fijn dat ik je niet de hele tijd aan hoef te kijken.”
Hoe kon je met die informatie over de mentale klachten de fysieke klachten beter aanpakken?
Deze cliënt leed aan een dwanghandeling die ik niet even kon verhelpen, maar het lukte wel om die beweging zelf iets aan te passen, wat voor verlichting van de pijnklachten zorgde. En dat zorgt op zijn beurt weer voor minder belasting op psychisch vlak.
Bedoel je dat die dwanghandeling de fysieke klachten verergerde?
Het telde mee. Het komt zelden voor dat één enkele beweging zulke pijnklachten veroorzaakt. Sterker nog: een duidelijk aanwijsbare oorzaak is niet altijd vast te stellen. Maar je kunt wel wat variatie in zo'n beweging aanbrengen, waardoor alles wat soepeler wordt en minder pijn optreedt.
Zijn er eigenlijk ook nadelen aan het buitenshuis behandelen?
Nadelen zijn er zeker. Ik heb soms hooikoortsaanvallen. Dan word ik echt niet blij van de natuur! Als zorgverlener moet je ook wel rekening houden met bepaalde omstandigheden. Op een hele warme dag tegen een cliënt met COPD zeggen: “Kom, we gaan buiten eens stevig aan de wandel,” nee, dat lijkt me niet verstandig. In zulke gevallen kom ik bij mijn cliënten thuis.
Veel eerstelijns-zorgprofessionals zoals jijzelf dragen hun een steentje bij aan een natuurinclusieve samenleving, zeker op het gebied van gezondheid. Sterker nog: jij bent hier met je bedrijf Basis in Beweging al bijzonder goed in geslaagd.
Welke tips heb jij voor fysiotherapeuten en andere eerstelijns-zorgprofessionals die zich wel kunnen vinden in jouw aanpak, maar niet direct weten hoe ze daarmee het beste kunnen beginnen?
Ik zou andere fysiotherapeuten van harte aanraden om eens te zeggen: vandaag vindt de behandeling in de buitenlucht plaats. Laten we een rondje wandelen en kijken wat je kunt doen op die momenten dat je moeite hebt om verder te lopen. Tegelijkertijd wil ik ook wat langer blijven stilstaan bij je vraag, want je zegt al meteen iets moois: als zorgprofessional beginnen, hoe doe je dat? Kijk, ik ben ervan overtuigd dat het bewegen naar een natuurinclusieve samenleving niet alleen vanuit de overheid en grote organisaties moet worden geïnitieerd, maar ook vanuit de zorgkant. Bottom-up, zeg maar. Want daar leeft ook de wens om verandering teweeg te brengen.
“Een natuurinclusieve samenleving moet niet alleen vanuit de overheid en grote organisaties worden geïnitieerd, maar ook vanuit de zorgkant.”
Ik hoor dit geluid niet voor het eerst. Annemarie Bergsma, medeoprichter van De Duurzame Verpleegkundige, zei: “We kunnen we met z'n allen blijven wachten tot de gewenste veranderingen van bovenaf worden doorgevoerd, maar waarom beginnen we daar niet zelf alvast mee?”
De eerste ideeën had ik in 2012 al, toen ik nog volledig in loondienst werkte. Maar of iets haalbaar is, hangt ook af van de omvang van een organisatie of praktijk. Mijn plannen pasten op dat moment nog niet binnen de kaders en richtlijnen waar een grotere praktijk aan moest voldoen. Dan blijkt: soms moet je net even een andere weg inslaan en die verandering van onderaf in gang zetten. Inmiddels staan we op het punt om het ook voor de gecontracteerde praktijken rendabel te gaan maken om duurzaam en natuurinclusief te werk te gaan. Vanuit de overheid worden nu allerlei mooie nieuwe dingen op dit vlak bedacht. Maar vervolgens zie je dat die ideeën worden omgezet in regels en vereisten die de zorgverzekeraars aan de gecontracteerde zorgverleners oplegt: “We hebben besloten dat dit nu moet gebeuren, zorg maar dat je het voor elkaar krijgt.” Grote organisaties hebben daar vaak nog wel de ruimte voor. Maar het lukt die kleine zzp'ers in de zorg niet zo snel om daar even de tijd en het geld voor uit de mouw te schudden. Zij missen vaak de financiële middelen om steeds weer aan allerlei nieuwe programma’s deel te nemen, of om grote investeringen op het gebied van duurzaamheid te doen.
“Soms moet je net een andere weg inslaan en die verandering van onderaf in gang zetten.”
Op welke manier wordt verduurzaming in jouw ogen aan de kleine zorgverlener opgelegd?
Enkele jaren geleden had een zorgverzekeraar ineens in het contract opgenomen dat alle gecontracteerde praktijken een duurzaamheidsrapport moesten opstellen. Die praktijken moesten ineens aan allerlei duurzaamheidseisen voldoen. De zorgverzekeraar drukt dat er doorheen zonder er rekening mee te houden dat een praktijk daar op jaarbasis al snel een paar duizend euro aan kwijt is. Dat geld hebben de meeste praktijken echt niet zomaar rondslingeren. Die kunnen bijvoorbeeld ook niet op stel en sprong volledig CO2-neutraal gaan draaien. Het klopt dat ik daar met Basis in Beweging al aardig bij in de buurt kom, maar dat heeft waarschijnlijk te maken met mijn intrinsieke motivatie om te onderzoeken wat ik zélf op dat gebied kan doen op het gebied. Bij de meeste praktijken gaat dat niet zo makkelijk. Bovendien heeft het zin om je af te vragen: is het echt nodig dat elke praktijk aan die ene vereiste voldoet?
Wat stel je voor als alternatief voor die werkwijze?
Laten we eens goed onderzoeken of er ook andere, meer haalbare manieren zijn waarop bijvoorbeeld een fysiotherapiepraktijk binnen afzienbare tijd kan verduurzamen. Daar ben ik nu erg mee bezig: welke stappen kunnen we nu wél zetten?
Ik heb mijn eigen onderneming natuurlijk iets anders ingericht, maar bij de meeste fysiotherapiepraktijken staan een paar apparaten, maar die verbruiken echt niet zo gigantisch veel energie. Het licht moet er tijdens praktijkuren branden en de verwarming staat aan wanneer het nodig is, maar ook dan valt het energieverbruik best mee. Verder heb je bepaalde basisdingen nodig. Maar ook dat valt mee. Als je het vergelijkt met ziekenhuizen… Per operatie wordt schijnbaar zo’n zeventien kilo afval geproduceerd. Ja, daar valt zeker winst te behalen op het gebied van duurzaamheid.
“Wat zijn haalbare manieren waarop een fysiotherapiepraktijk binnen afzienbare tijd kan verduurzamen?”
Wat zijn laagdrempelige manieren waarop andere eerstelijnszorgverleners uit eigen beweging hun werk kunnen verduurzamen?
Ten eerste is het altijd goed om kritisch te kijken naar de inkoop van je verbruiksmaterialen: tape, papieren handdoekjes, noem maar op. Wat heb je echt nodig en wat is van secundair belang? Soms zegt een cliënt: "Plak er maar weer wat tape op, want dat deed wel iets." Dan vraag ik: “Deed het wel ‘iets’, of voegde het echt iets toe?” Als fysiotherapeut is het ook verstandig om stil te staan bij je eigen aankopen: heb je dat nieuwe apparaat echt nodig, of kun je met je huidige apparatuur nog wel even vooruit?
Als behandelaar heb je de mogelijkheid om naar buiten te gaan. Op die manier betrek je de natuur bij het onderwerp gezondheid en raak je bewust van wat er eigenlijk zoal in je wijk is. Zo heb je vaak cliënten met etalagebenen, of met COPD. Neem die, als het kan, eens mee naar buiten. Zo raakt iedereen meer bewust van de omgeving. Steeds meer mensen merken hoeveel rotzooi er buiten ligt, die gaan afval ruimen. Niet alleen bij behandelaren, maar ook bij cliënten wordt meer bewustwording gecreëerd wanneer ze meer naar buiten gaan.
Wat hebben fysiotherapeuten en andere eerstelijnszorgverleners nodig om nog meer natuurinclusief te kunnen gaan werken en zorgen?
We moeten meer bewustwording creëren, op maatschappelijk niveau. Mensen denken al gauw dat hun sessies bij een gecontracteerde fysiotherapeut ‘gratis’ zijn. Dat is niet zo, daar betalen we elke maand voor. Je ziet vaak dat mensen aan het eind van het jaar zeggen: “Ik heb nog recht op vijf behandelingen. Ik heb niet echt duidelijke klachten, maar ja, ik heb er voor betaald, dus heb ik er recht op.” Tegelijkertijd klagen we wel dat de zorgpremie steeds weer verhoogd wordt.
“We moeten meer bewustwording creëren, op maatschappelijk niveau. Zorg is niet gratis.”
Bedoel je dat het ‘opmaken’ van die sessies eraan bijdraagt dat die zorgpremie steeds hoger wordt?
Inderdaad. Ik hoop dat mensen beseffen dat zorg niet gratis is. Eigenlijk moeten we ook gaan consuminderen als het gaat om onnodige zorg. Wat is nu de functie van gezondheidszorg? Wanneer heb je het heel hard nodig en wanneer niet? Fysiotherapeuten kennen het fenomeen dat een cliënt in hun wachtkamer zit, gebeld wordt, opneemt en zegt:"Ik bel je straks terug, want ik zit bij de masseur.” Die associatie maakt de situatie er niet bepaald beter op.
Daarnaast mag er ook ruimte komen om de eerstelijnszorgverleners wat tarief bij te geven. Wat er nu aan inkomsten binnenkomt, is eigenlijk niet genoeg voor een gezonde praktijkvoering. Laat staan dat je kunt investeren in zonnepanelen of andere manieren om te verduurzamen. Hoeveel tijd en geld houd je echt over om natuurinclusiever te gaan werken? Zo’n duurzaamheidsrapport opstellen kost misschien al zo’n duizend euro op jaarbasis. Dat is voor een praktijk echt een hele hoop geld.
Wat zijn je ambities en dromen voor de toekomst?
Nu ik mijn specialisatie als buitenfysiotherapeut heb gevonden en ontwikkeld, komen er steeds meer dingen om de hoek kijken. Zo ben ik mede dankzij Rob Wolters betrokken geraakt bij initiatieven als Collectief Natuurinclusief en Natuur op Recept. Vanuit het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heb ik een klein budget gekregen om onder andere de walking seminars die ik organiseer, verder te ontwikkelen en het concept buitenfysiotherapie uit te dragen. Op die manier wil ik andere behandelaren bereiken en stimuleren om samen, bottom-up, te inventariseren wat er zoal mogelijk is op dit vlak. Het is een hele leuke afwisseling op mijn dagelijkse bezigheden en ik leer er ontzettend veel van. Tegelijkertijd is het heel fijn om terug te kunnen vallen op Rob Wolters en Renske Visscher, die allebei actief zijn bij het domein Gezondheid van het Collectief Natuurinclusief. Ik kan hen benaderen als ik merk dat het me toch moeite kost om het ook voor elkaar te krijgen dat enthousiaste collega-zorgverleners ook daadwerkelijk die stap zetten om echt mee te doen. We beginnen klein en kunnen nu die cirkel steeds verder uitbreiden.
Hoe krijg je dat eigenlijk voor elkaar, die andere eerstelijnszorgverleners enthousiasmeren en over de streep krijgen?
Vooral door mensen voor mijn walking seminars uit te nodigen: kom gewoon eens langs, even snuffelen en ervaren. Ontdek hoe je, met beide benen stevig op de grond, hartstikke natuurinclusief te werk kunt gaan. Weet dat er een mooie wetenschappelijke basis voor deze aanpak is. Veel collega's vinden het heerlijk om buiten te wandelen, maar die doen daar in hun werk helemaal niets mee. Ik wil ze laten zien wat het toe kan voegen om dat wél te doen. Zo wil ik die verandering brengen: stap voor stap, zodat je inderdaad niet alleen enthousiasme in mensen teweegbrengt, maar dat ze ook echt actief worden: “Oké, ik voel die drive en ik heb inmiddels ook de benodigde kennis om dit in de praktijk te brengen.”
“Ontdek hoe je, met beide benen stevig op de grond, hartstikke natuurinclusief te werk kunt gaan.”
Wat denk je dat de meesten nodig hebben om op dat punt te komen?
Iemand moet het zelf ervaren. Zodra iemand aan die walking seminar deelneemt, is de belangrijkste stap letterlijk al gezet. Je bent aan het bewegen, je luistert, je gaat met elkaar in gesprek, wandelt lekker door… Dan blijft die kennis die je tijdens zo’n seminar opdoet, veel beter hangen.
Terwijl ze van je te horen krijgen wat er zo heilzaam is aan buiten actief bezig zijn, ervaren dat effect ook direct, bedoel je dat?
Precies. Doordat het zo praktisch van aard is, kun je de materie makkelijker doorgronden. Vaak zorgt zo’n setting er al voor dat je de cursusstof niet meer hoeft na te lezen. Je kent het misschien als je zelf net een cursus hebt gevolgd waarbij je vooral naar iemand zit te luisteren. Na afloop zit je vaak nog heel erg te bladeren: wat zei diegene daar nu ook alweer precies over? De lesstof uit de meer praktische cursussen die ik heb gevolgd kan ik zo nog oplepelen en toepassen, daarvoor hoef ik niet nog eens in het boek te kijken. Dat is ook precies de bedoeling van zo’n walking seminar.
Meer lezen?
Basis in Beweging
Meer weten over Jannekes werkwijze als Buitenfysiotherapeut?
IVN Natuureducatie
IVN Natuureducatie verbindt mens en natuur. Deze stichting laat jong en oud beleven hoe leuk, gezond én belangrijk natuur is. Dat doen ze met natuuractiviteiten, cursussen, projecten en campagnes. Zelf leren en doen staan altijd centraal.
Nature for Health Foundation
De stichting Nature For Health (NFH), opgericht in 2013, heeft als doel het verbeteren van de kwaliteit van het leven en de leefomgeving door het verbinden van gezondheid en natuur.
Natuur op Recept
Natuur op Recept is een initiatief Nature For Health en partner IVN om professionals in zorg en welzijn te stimuleren om hun patiënten en cliënten vaker te adviseren om de natuur op te zoeken.
Walking Seminars Natuurinclusief
De Walking Seminars vormen een kennismaking voor fysiotherapeuten, oefentherapeuten en andere eerste lijnzorgverleners met de mogelijkheden van natuur voor gezondheid.