De natuur als rechtspersoon

Wat is de stem van de natuur? En welke rechten heeft de natuur eigenlijk? Jessica den Outer vindt dat we de natuur als een rechtspersoon moeten erkennen. Over de wereld zijn al verscheidene initiatieven waar dat lukt, tot aan de grondwet toe.

Een begenadigd spreker is Jessica den Outer, Meester in internationaal recht. In 2019 werd ze erkend als een ‘earth-centered law expert’ door het ‘Harmony with Nature’-programma van de Verenigde Naties.

Foto’s: Erik Kottier

Grondwettelijk

“Het beste voorbeeld dat ik kan geven is Spanje”, vertelt ze. Daar is het gelukt om de rechten van de Natuur in de grondwet op te nemen. En natuurlijk zit daar een geschiedenis aan vast.

We beginnen in 1965 in Noord California. Minimal King is een gletsjervallei omzoomd door vele reuzensequoia’s, ook wel bekend als de imposante mammoetbomen (Sequoiadendron giganteum). De ruige en bijzondere natuur maakt Minimal King een geliefde kampeerplek. Maar onverhoopt geeft de overheid de vallei vrij als locatie voor een skiresort. Disney is geïnteresseerd en biedt.

Tot een milieuclub de rechten voor de sequoia’s opeist via de gerechtelijke macht. Deze mammoetbomen komen zelfs tot het Hooggerechtshof. Die laat weten dat de zaak mogelijk nog een kans had als het over de rechten van de kampeerders ging. Maar de wet gaat over menselijk belang en de natuur valt niet onder deze voorwaarde.

Voogd voor de natuur

Deze rechtszaak werd op de voet gevolgd door jurist Christopher D. Stone, die rechtenstudenten liet nadenken over hoe de natuur wél recht zou kunnen halen. Hij raakt ook zelf meer en meer in de ban van het vraagstuk en pleit voor een voogd voor de natuur.

Wanneer mensen zelf niet recht kunnen halen, zoals kinderen, kan dat binnen het rechtssysteem wel via een voogd. Hij pleit er dus voor dat we dat principe gebruiken voor de groene gerechtelijke revolutie.

Wereldwijde initiatieven

Inmiddels zijn er veertig landen, zoals Ecuador, Colombia, Bangladesh, Nieuw Zeeland, die de rechten van de natuur hebben vastgelegd. Ook zijn 400 burgerinitiatieven bezig om natuurlijke entiteiten zoals rivieren, bossen en meren eigen rechten te ‘geven’. In sommige landen is een sterke spirituele waarde met de natuur, zoals bij de Maori in Nieuw Zeeland en de oorspronkelijke bevolking in Ecuador. Ecuador heeft in 2008 zelfs ‘Moeder Aarde’ (Pachamama) in de grondwet vastgelegd, waarmee in de wet de maatschappelijke of spirituele waarde van de natuur wordt meegenomen.

Mar Menor

Spanje is het eerste West-Europese land dat de rechten van de natuur heeft vastgelegd in wetten. De aanleiding was vissterfte in het Natura 2000-gebied Mar Menor, een zeewatermeer in het zuidoosten van de regio Murcia. In 2021 spoelden de tonnen vissen dood aan op de oevers, doordat ze niet genoeg zuurstof meer kregen door droogte en vervuiling.

Eind 2022 is het heel anders: aan de Mar Menor en haar bekken is het recht toegekend op bescherming, behoud, beheer en herstel ten laste van de overheden en haar oeverbewoners. Ze krijgt eveneens het recht te bestaan als ecosysteem en op natuurlijke wijze te evolueren. Er mogen geen soorten meer ingevoerd worden die het ecosysteem zouden kunnen aantasten, lozingen van vervuilende stoffen zijn verboden en de overheid is verplicht het natuurgebied te herstellen. Daartoe zullen wetenschappers elk jaar en onafhankelijke studie uitvoeren naar hoe het er voorstaat en aanbevelingen doen om het te herstellen.

Nederland

In Nederland zijn we ook op weg om natuur niet enkel meer te zien als een ‘object’, maar haar waarde te kunnen beschermen door haar eigen recht toe te kennen. Er lopen in ons land daarvoor verschillende campagnes. Zoals voor de Waddenzee, voor de oude eiken langs de A27 bij Amelisweerd, de campagne Ambassadeurs van de Noordzee en een campagne die aangeeft dat er zoveel mazen in de wet zijn dat het tijd wordt dat de Maas in de wet komt.

Ook ligt er vanuit de politiek ligt een voorstel van D66 om de Waddenzee als rechtspersoon te erkennen, en de Partij voor de Dieren zou in navolging van Ecuador de natuur ook in de grondwet willen opnemen.

Er zijn dus mooie ontwikkelingen, en het zou moeten kunnen lukken dat we ook in Nederland de natuur als rechtspersoon gaan erkennen.